Bağışıklık dengesini çözen keşfe Nobel Tıp Ödülü

Bağışıklık sisteminin nasıl dengede tutulduğunu ve neden herkesin otoimmün hastalığa yakalanmadığını açıklayan buluş, tıp dünyasında çığır açtı. 2025 Nobel Tıp Ödülü, bu mekanizmayı çözen üç bilim insanı Mary Brunkow, Fred Ramsdell ve Şimon Sakaguçi’ye verildi.

Vücuda karşı değil, vücut için savaşan hücreler

Bağışıklık sistemi, vücudu mikroplara karşı koruyan en önemli savunma hattı. Ancak kimi zaman bu sistem, mikroplarla sağlıklı hücreleri karıştırarak kendi dokularına saldırabiliyor.

Bu durum, lupus, romatoid artrit veya multipl skleroz gibi otoimmün hastalıkların temel nedeni olarak biliniyor.

Nobel ödüllü araştırmacılar, bağışıklık sisteminin bu “yanlış saldırıları” nasıl önlediğini ortaya çıkardı. Çalışmalarda, sistemin kendi dengesini korumasını sağlayan özel hücreler tanımlandı: düzenleyici T hücreleri (T-regs).

Bu hücreler, bağışıklık sisteminin aşırı tepkilerini bastırarak vücudun kendi dokularını koruyor.

Foxp3 geni tedavi umudu taşıyor

Sakaguçi, 1990’lı yıllarda yaptığı deneylerde bağışıklık sisteminde “kendi kendine fren yapan” bir mekanizma bulunduğunu keşfetti.

ABD’li bilim insanları Brunkow ve Ramsdell ise yıllar süren araştırmalar sonucu bu mekanizmanın genetik temelini ortaya çıkardı.

Otoimmün hastalığa yatkın farelerde yaptıkları genetik analizlerde, düzenleyici T hücrelerinin gelişimi için kritik rol oynayan Foxp3 genini tanımladılar.

Aynı genin, insanlarda görülen nadir bir bağışıklık hastalığı olan IPEX sendromu ile ilişkili olduğu da ortaya çıktı. Bu bulgular, insan bağışıklık sisteminin kendi hücrelerine zarar vermeden nasıl çalıştığını anlamada büyük bir adım oldu.

Otoimmün hastalıklar ve kanser için yeni bir dönem

Bilim insanlarına göre bu keşif, bağışıklık sistemini yeniden eğiterek otoimmün hastalıkların tedavisinde yeni yaklaşımların önünü açabilir

Araştırmalar, düzenleyici T hücrelerinin hedeflenmesiyle hem bağışıklık sisteminin aşırı tepkilerinin önlenebileceği hem de kanser tedavilerinde bağışıklık yanıtının daha kontrollü hale getirilebileceği düşünülüyor.

Ayrıca, organ ve kök hücre nakillerinde de bu mekanizmanın devreye alınmasıyla, bağışıklık reddi gibi komplikasyonların azaltılması hedefleniyor.

Bilimden sağlığa uzanan Nobel Ödülü

Nobel Komitesi Başkanı Olle Kämpe, bulguların “bağışıklık sisteminin nasıl dengede tutulduğunu anlamamızı sağlayarak insan sağlığına doğrudan katkı sunduğunu” belirtti.

İngiltere Fizyoloji Derneği Başkanı Prof. Annette Dolphin ise, “Bu keşif yalnızca laboratuvar başarısı değil; milyonlarca otoimmün hastalık hastası için umut ışığıdır” dedi.

Nobel geleneği ve ödülün önemi

Alfred Nobel’in vasiyetiyle 1901 yılından bu yana verilen Nobel Ödülleri, insanlığa katkı sunan en saygın ödüller arasında yer alıyor. Tıp ödülü, her yıl İsveç’teki Karolinska Enstitüsü tarafından açıklanıyor.

Bu yılki ödül, yaklaşık 11 milyon İsveç kronu (1 milyon dolar) para ödülüyle birlikte sahiplerine sunulacak.